AI cần Blockchain: Xây dựng cơ sở hạ tầng tài chính có thể truy cập cho máy móc

Trong những năm gần đây, công nghệ AI phát triển nhanh chóng, từ tạo nội dung đến viết mã, từ dịch vụ khách hàng thông minh đến giao dịch thuật toán, AI đang dần chuyển từ một công cụ thuần túy thành một người tham gia có khả năng hành động độc lập. Trong khi đó, lĩnh vực Web3 cũng bắt đầu khám phá khả năng kết hợp giữa AI và Blockchain. Tuy nhiên, chúng ta đã từng xem xét liệu AI có thực sự cần Blockchain hay không?

Khi chúng ta coi AI là một tham gia viên dần dần thoát ra khỏi sự kiểm soát của con người, có khả năng hành động độc lập, chúng ta sẽ nhận ra rằng nó gần như không thể hoạt động trong hệ thống tài chính hiện có. Đây không phải là vấn đề hiệu suất, mà là vấn đề cấu trúc. Hệ thống tài chính truyền thống từ khi thiết kế đã không phải để dành cho máy móc.

Thiết kế con người trong hệ thống tài chính và những khó khăn của AI

Nền tảng của hệ thống tài chính hiện đại là hệ thống tài khoản, và việc mở tài khoản không thể thiếu xác thực danh tính. Dù là mở thẻ ngân hàng, mua quỹ hay sử dụng dịch vụ thanh toán, đều cần cung cấp thông tin như chứng minh nhân dân, giấy tờ xác nhận địa chỉ, số điện thoại, thậm chí cần phải quay video trực tiếp để hoàn thành quy trình KYC. Mục tiêu cốt lõi của những quy trình này là xác nhận người dùng là một cá nhân hoặc tổ chức cụ thể, có thể nhận diện và có khả năng chịu trách nhiệm pháp lý.

Tuy nhiên, AI không phải là một cá nhân tự nhiên cũng không phải là pháp nhân. Nó không có quốc tịch, giấy chứng minh nhân dân, mã số thuế, và cũng không có khả năng ký tên hay năng lực hành vi pháp lý. Điều này có nghĩa là AI không thể mở tài khoản ngân hàng, đăng ký công ty, và càng không thể trở thành bên đối tác hợp đồng hay đối tượng giao dịch độc lập. Nói ngắn gọn, AI trong hệ thống tài chính hiện tại là một "hồn ma phi nhân loại", không có nhân cách tài chính.

Đây không chỉ là vấn đề triết học, mà còn là ranh giới hệ thống thực tế. Nếu để một đại lý AI mua quyền sử dụng máy chủ, gọi API hoặc tham gia giao dịch thị trường thứ cấp, nó trước tiên cần một phương tiện thanh toán. Và bất kỳ phương tiện thanh toán nào hợp pháp đều gắn liền với một "người" hoặc "doanh nghiệp". Chỉ cần AI không phải là công cụ của ai đó, mà là một thực thể hành động tương đối độc lập, nó sẽ bị "đẩy ra ngoài" trong cấu trúc này.

Blockchain: Giao thức tài chính có thể kết nối với máy móc

Khác với hệ thống tài chính truyền thống, hệ thống Blockchain không quan tâm đến danh tính của người dùng. Dù là người, script, chương trình hay các tác nhân thông minh tự động luôn trực tuyến, chỉ cần có thể tạo ra một cặp khóa riêng và địa chỉ, có thể nhận tiền, thanh toán, ký hợp đồng thông minh, tham gia cơ chế đồng thuận trên chuỗi. Điều này có nghĩa là Blockchain tự nhiên phù hợp cho việc "người dùng phi nhân loại" tham gia vào các hoạt động kinh tế.

Hãy tưởng tượng một mô hình AI được triển khai trên Blockchain: nó có thể lấy dữ liệu từ lưu trữ phi tập trung, thu thập tài nguyên hoạt động từ thị trường tính toán phi tập trung, và sau khi hoàn thành nhiệm vụ, nhận thưởng thông qua hợp đồng thông minh (được thanh toán bằng stablecoin). Toàn bộ quá trình này không cần đến sự trung gian của nền tảng tập trung, không cần xác minh thẻ ngân hàng, và cũng không cần bất kỳ "người" nào tham gia.

Một số dự án đã bắt đầu khám phá khả năng này. Họ đang nghiên cứu cách mà AI Agent có thể có "danh tính kinh tế" trên chuỗi, cách cung cấp dịch vụ cho các Agent khác, cách thực hiện giao dịch và phối hợp một cách tự chủ. Hình thái kinh tế "máy đối máy (M2M)" này đã chuyển từ khái niệm sang giai đoạn thử nghiệm thực tế.

Trong mô hình này, AI không còn là một mô hình phụ thuộc vào việc "nuôi" của con người, mà là một thực thể tuần hoàn có khả năng thu thập tài nguyên, cung cấp dịch vụ, tạo ra lợi nhuận và tái đầu tư vào chính nó. Nó không cần con người phát hành bảng lương, mà có nguồn thu nhập riêng trên chuỗi.

Hạn chế của hệ thống tài chính truyền thống

Hệ thống tài chính truyền thống khó thích ứng với những tình huống như vậy là vì toàn bộ cơ sở hạ tầng của nó được thiết kế dựa trên giả định về "hành vi con người".

Quy trình giao dịch trong hệ thống thanh toán truyền thống cần có con người khởi xướng, phê duyệt và giám sát. Quy trình thanh toán phụ thuộc vào sự tin tưởng và phối hợp giám sát giữa các ngân hàng. Logic quản lý rủi ro tập trung vào "ai" đang làm gì, chứ không phải "liệu chương trình này có ổn định không". Thật khó để tưởng tượng một ví AI có thể mở tài khoản ngân hàng thông qua nhận diện khuôn mặt, và cũng không thể kỳ vọng mô hình AI hoàn thành việc khai thuế cho các cơ quan quản lý.

Điều này dẫn đến việc tất cả các giao dịch liên quan đến "người dùng không phải con người" trong hệ thống tài chính truyền thống đều cần phải "gắn liền" với một người hoặc công ty để điều hành. Điều này không chỉ kém hiệu quả mà còn quan trọng hơn là tồn tại rủi ro trách nhiệm lớn: Ai sẽ chịu trách nhiệm khi AI gây ra tổn thất? Khi nó có lãi, thuế sẽ được thu như thế nào? Những câu hỏi này hiện tại vẫn chưa có câu trả lời, trong khi trên blockchain, ít nhất chúng ta đã có khả năng ở mức công nghệ.

Stablecoin: "Tiền tệ cứng" của thế giới AI

AI không chỉ cần khả năng thanh toán, mà còn cần một loại tiền tệ ổn định để thanh toán. Khi một AI Agent gọi một mô hình khác hoặc mua dịch vụ API dữ liệu, nó mong muốn trao đổi bằng đơn vị giá trị ổn định hơn là tài sản tiền điện tử có độ biến động cao.

Đây chính là ý nghĩa quan trọng của stablecoin. Stablecoin cung cấp một công cụ tài chính vừa có thể tự do lưu chuyển trên chuỗi, vừa có thể giữ giá trị ổn định, là "tiền tệ cứng" trong thế giới AI.

Hiện tại, một số dự án đã đang thử nghiệm việc cho phép các dịch vụ giữa AI gọi nhau thông qua việc thanh toán theo thời gian thực bằng stablecoin, từ đó hình thành một hệ thống kinh tế có ít ma sát mà không cần "sự chấp thuận của con người". Khi tính thanh khoản của stablecoin trên chuỗi tăng lên, AI có thể kiếm được lợi nhuận trực tiếp từ các nhiệm vụ và sau đó sử dụng lợi nhuận đó để mua các mô-đun dịch vụ mới hoặc tài nguyên vận hành, hình thành nên một thể chế kinh tế máy tự trị theo đúng nghĩa.

Hình thức "pháp nhân trên chuỗi" của AI

Trong tương lai, một số hệ thống AI có thể không còn phụ thuộc vào một công ty hoặc tổ chức nghiên cứu nào đó, mà sẽ tồn tại dưới dạng tổ chức tự trị phi tập trung (DAO) hoặc giao thức trên chuỗi.

Các AI Agent này sẽ có quỹ riêng, cơ chế quản trị cộng đồng và hệ thống danh tính trên chuỗi. Chúng không cần đăng ký pháp lý, cũng không được lưu trữ tại một quốc gia nào, nhưng có thể phục vụ người dùng, nhận thanh toán, khởi xướng vụ kiện, phát hành cập nhật thỏa thuận, hình thành "pháp nhân số" hoặc "pháp nhân AI" theo đúng nghĩa.

Sự hợp tác và cạnh tranh giữa chúng sẽ được xây dựng trên hợp đồng thông minh, sử dụng tiền điện tử làm phương tiện, và các quy tắc trên chuỗi làm trật tự. Giữa chúng có thể không có tình cảm, nhưng có động lực; không có quyền lợi nghĩa vụ, nhưng có mã thực thi.

Trong quá trình này, tiền điện tử không phải là một loại tài sản đầu cơ, mà là giao thức nền tảng của sự tin tưởng giữa các AI.

Rủi ro và thách thức

Mặc dù triển vọng rất thú vị, nhưng chúng ta vẫn còn rất xa mới sẵn sàng để đối phó với tất cả những điều này.

Vấn đề ủy thác khóa của ví AI, tổn thất kinh tế do lạm dụng mô hình, khả năng xác minh danh tính trên chuỗi, tính hợp pháp của chủ thể AI xuyên biên giới và ranh giới đạo đức của hành vi thuật toán, tất cả đều là những thách thức mới mà chúng ta phải đối mặt.

Thực tế hơn là hệ thống pháp luật hiện tại và khung quy định của chúng ta hầu như không cung cấp con đường cho "những người không phải con người". AI không thể kiện người khác, cũng không thể bị kiện; không thể đóng thuế, cũng không thể sở hữu tài sản; một khi mất kiểm soát hoặc bị tấn công, ai sẽ chịu trách nhiệm, ai sẽ bị truy cứu? Tất cả điều này cần một khung pháp luật mới, sự đồng thuận xã hội và các phương tiện quản trị công nghệ để đối phó.

Nhưng ít nhất, chúng tôi đã thấy được con đường trong một số dự án tiên phong - không phải dựa vào việc sửa chữa các hệ thống cũ để tiếp nhận AI, mà là thông qua việc xây dựng một "cơ sở hạ tầng tài chính máy móc" phù hợp hơn để tiếp nhận hành vi của AI.

Hệ thống cơ sở hạ tầng này cần danh tính trên chuỗi, tài khoản mã hóa, thanh toán bằng stablecoin, hợp tác hợp đồng thông minh và cơ chế tín dụng phi tập trung. Nói cách khác, những gì nó cần không phải là "hệ thống tài chính" theo nghĩa truyền thống của chúng ta, mà là Web3.

Kết luận

Giai đoạn đầu của sự phát triển tiền điện tử phục vụ cho "những người không có tài khoản", chẳng hạn như những nhóm người, quốc gia, ngành nghề bị hệ thống tài chính từ chối. Hiện tại, nó có thể trở thành lựa chọn duy nhất để "những cỗ máy không có danh tính" tham gia vào hoạt động kinh tế.

Nếu nói tài chính truyền thống là một kim tự tháp được xây dựng cho xã hội loài người, thì blockchain và tiền điện tử có lẽ đang xây dựng một "nền tảng tài chính chuẩn bị cho máy móc".

AI không nhất thiết phải sở hữu quyền, nhưng nó phải có giao diện kinh tế có thể thao tác. Và điều này, chính là vấn đề mà Blockchain giỏi nhất trong việc giải quyết.